Mektup ve Kültür Üzerine Sohbet

 

        MEKTUP VE KÜLTÜR ÜZERİNE  

Ataç, “Her yazı, yazarının okuyucusuna mektubudur.” derdi. Her yazının ne derece mektup özelliği taşıdığı tartışılır elbet. Bence sohbet yazısı mektup havası taşıyabilir; eh biraz da mektup tadı verebilir.

Mektubun birçok çeşidi vardır. Burada yalnız klâsik olarak niteleyebileceğimiz, bazılarının klişeleşmiş, kalıplaşmış mektuplar diyerek önemsemediği mektup türünden söz edeceğim. Söz etmezsem olmaz; çünkü bu tür mektupları okuyan ve yazan kaç kişi kaldık.

On - on bir yaşlarındayken, köyümüzdeki halalarımıza gelen mektupları okur. Sonra da cevaplarını yazardık. Bir halanın gurbetçisinden gelen mektubu, bir yengenin asker eşinden gelen mektubu, bir ablanın yavuklusundan gelen mektubu, bu konulara vakıf olmayanlar tarafından hep aynı gibi, klişeleşmiş /kalıplaşmış gibi görünürse de öyle değil. Her mektubun kendine göre havası, hatta kendine göre kokuları vardı ki bu kokuları yalnız muhatapları hissederdi. Anlaşılacak gibi olmamakla birlikte diyebiliriz ki aynı tür kâğıtların sertlik ve yumuşaklıkları, incelik ve kalınlıkları da kendilerine göre algılanırdı yengeler ve ablalar tarafından. Kâğıt değil mübarek dersin ki kadife veya ipek. Bu mektuplar koyunlarından çıkartılarak bana okutturulurdu.

Mektuplar sevgili, kıymetli, değerli, muhterem vb. kelimelerle başlar ve gönderilene isim ya da yakınlık derecesi yazılırdı. Sevgili Ağabeyim, Kıymetli Kardeşim, Değerli Babacığım ve Annecim vb. Bazen bu sıfatlar pekiştirilirdi; baldan tatlı, çok değerli vb. gibi. Demek ki    insanın DEĞERİ VE ÖNEMİ vurgulanarak başlanırdı. Yani “insan eşref-i mahlûkat / varlıkların en şereflisi” olmak hatırlanır ve hatırlatılmış olurdu. İnsan muhataplarına değer verdiği ölçüde değerlenir. Bunun tersi de doğrudur, insanı alaya alan, ona yakışıksız sıfatlar yükleyen kişiler aslında kendi onurlarını yok ettiklerinin farkına varamazlar...

Mektuplar evvelâ selâmla başlardı. Muhataba göre değişiklik olabilirdi bu bölümlerde: Evvelâ üzerime farz olan selâmlarımı gönderir... Bu ifadelerin yani selâmlaşmanın insanı onurlu, kıymetli kabul etmenin hemen sonrasında gelmesine ne denir?

Peygamber (sav) Efendimiz: “Ben size yaptığınız takdirde birbirinizi seveceğiniz bir şeyi haber vereyim mi? Aranızda selâmı yayınız.” buyurmuşlardır. (Müslim) “Selâmun aleyküm” veya “Es-selâmu aleyküm” diye selâm veren kimse, selâm verdiği Zat’a: “Ben Müslümanım, benden sana zarar gelmez. Barış, huzur ve esenliğin sizin üzerinizde olmasını yüce Allah’tan niyaz ederim.” demiş olur. Bu şekilde ki selâm şekli bir Müslümana yapılmış duadır. Selâm vermek sünnet, almak farz olmasına rağmen, bir farzın işlenmesine sebep olunduğu için selâm vermek almaktan daha hayırlıdır. Bir de; kişi selâm beklemeden selâm verdiğinden tevazu kazanmakta ve böylece mütevazı olmanın Allah katındaki mükâfatını kazanmaktadır.

Benim halam, benim yengem selam vermeyi de farz kabul ediyor ve devam ediyor: Evvelâ üzerime farz olan selâmlarımı gönderir o mübarek ellerinden öperim. Görüyor musunuz “mübarek / kutsal” diyor.  Muhataba, insanın manevi değerini ve daha ilk cümlesinde bereketli, verimli, kutsal emeğini hatırlatmıyor mu? Yani maneviyatla maddiyatı birleştirmeyi düşündürmüyor mu? 

Nasılsınız? İnşallah iyisiniz. İyi olmanızı Yüce Rabbimizden dilerim. Bu cümleyle ilgili görüşümüzü bildirelim. Muhatabına nasıl olduğu soruluyor. Bu boş bir soru değil. Size yardıma hazırım. Rabbimizin buyurduğu gibi üzerime düşeni sözlü veya fiili olarak yapmaya çalışırım, anlamını yükleniyor. İyilik kelimesini vurgulayarak olumlu yönden yaklaşıyor. Sanki 40 yıl psikoloji okumuşlar. Peki, bugün? Nassın? He he, Allah versin...

Benden soracak olursan, hamd olsun iyiyim.     Bakın kendini sonraya bırakıyor. İşte alçakgönüllüğü. Hamd ederek Allah’a (cc) teşekkür ediyor. Aynı zamanda muhatabına Allah senden razı olsun duasını iletmiş oluyor.

Mektubunda, o işin nasıl olması mevzuunda fikrimizi sordunuz... Estağfurullah. Tabii, sen bilirsin ama şöyle yapsan daha münasip olmaz mı? Baksanıza esteğfurullah diyerek incelik göstermeye, alçakgönüllüğü pekiştirmeye çalışılıyor. Nasıl olması gerektiğini de “Şöyle yapsan daha münasip olmaz mı?” diyerek anlatmak istiyor.  Emir / BUYRUK CÜMLESİ KULLANILMAMASINDAN günümüz insanları hiç ders almadılar galiba.

Varsa haberler veriliyor. Tabii olumluları. Sonra tekrar selamlara geçiliyor. Gelen mektuplardaki selâmlar ilginç: Ev halkına büyükten küçüğe ayrı ayrı selam edilip hal hatırları sorulduktan sonra en dışındakilere sıra gelir. Komşumuz Ahmet Dede nasıldır mahsusen selâm ederim. Hayır, dualarını beklerim. Akrabamız Fatma Beykanaya mahsusen selâm ederim. Hayırlı dualarını beklerim. (A – Z)’e selâm ederim. Hayırlı dualarını beklerim.

Bakınız yazımızın bu kısmında ilk kez bir itirafta bulunacağım. Ve bu anda anlatamayacağım duygulara kapılmış olarak kendimi kınayacağım: Öğretmenlik yıllarımda ortaokullar için Bakanlığımızın da kabul ettiği ek okuma kitapları vardı. O kitapta bu tür mektupları bulup öğrencilerime okuturdum. İşte o sırada ancak şimdilerde fak ettiğim bir hata yaptım. Allah (cc) beni affetsin. Selamları ortak paranteze aldırdım: Ahmet Dedede’ye, Fatma Beykanaya, Ebe Nineye, Değirmenci Dayıya, Yusuf Efendiye, Recep Efendiye vb. mahsusen selâm ederim. Hayır, dualarını beklerim.  Mantıken doğru. Öyle ya... İş öyle değilmiş meğer. Mektup gelince sadece muhatap değil diğer komşular da merak eder. Nasılmış yeğenimiz? Ne edermiş? diyen komşular da dinlerdi mektup okuyanı. Kendilerine mahsusen / özellikle selâm gönderilmesi ayrıca onurlandırırdı onları. Bu kadar basit bir şeyi akıl edemeyip ortak paranteze alıp her birini sıradanlaştırmışım. Doğrusu hiç beklemezdim bunu kendimden. Bu durumu whatsapp icat edilince anladım. En yakınım whatsapp’ta topuna bir mesaj atıyor. Böylelerine ben cevap vermiyorum. Sonra sitem de ediyor. Be mübarek sen benim yaşımda değilsin; ancak yetiştiğimiz kültürün içinden geliyorsun; bari sen böyle yapma...

Mektup sonunda yazılan tekerlemeler, maniler de ayrı konu edilecek türden:

E mektubum gitta gel/ İyi haberler al da gel! Kestane kebap/ acele cevap. Evde bebek ya da çocuk varsa onun parmakları çizgisi.  Peki, atasözlerimizden, manilerimizden, bilmece ve bulmacalarımızdan; ninnilerimizden, ağıtlarımızdan, destanlarımızdan vb. ne kaldı?

Sabahattin Hocam bu yazdıkların hiçbir mektup yazanın hatırına bile gelmediğine eminiz. Sabahattin hocam, kusura bakma ama uyduruyorsun vb. diyenler olur mu bilemem. Ama ne olur ne olmaz deyip bir cevap vereyim: Doğrusu tahmin ettiğiniz gibi benim yorumlarımın hiçbiri onların aklına gelmedi. Çünkü onlar bunu köklerimizden beri yaşamışlardır. Onlar için kültürdür bu. İşte kültür biraz da bu. KÜLTÜR YAŞAMDIR.

Bakınız bir mektupta bile şimdiki birçok kalın malın kitaplardakilerden daha çok kültür öğesi var. Peki, ne oldu bize. Nereden nereye diye yazmak istemiyorum. Ben şöyle yazayım:

“ Ne oldu bana bilemem, kendimi unuttum

“Ben eski hâlimle daha mesuttum”

Kaynak: LyricFind, Besteciler: Orhan Gencebay

Anlıyorum. Hocamız yine kafa karıştırıyor. Biz bu tür mektuplardan bir şey anlayamadık. Bir mektuptan, bir kafadan, bir burdan bir şurdan vb. diyorsunuz. Gerçekten öyle mi diyorsunuz? Unutmayın ben mektup yazmıyorum. Mektup türü üzerine bir sohbet yazıyorum. Hem öyle böyle değil ha. Açık uçlu bir sohbet.

Değerli okuyucum, sevgili arkadaşım bu sohbetteki açık uçların hangi birine dokunursanız sizi alır götürür. Hem de sizi, bir makale yazmadan bırakmaz. Örneğin bir insanda maddi ve manevi yönlerin olması üzerine söylediklerimle ilgili neler söylenmiş neler. Bilgi ve gönül kanatlarından söz etmedik mi? Sorunumuz burada. Nedense bizi yönetenler ya maneviyata önem vermedi. Ya da önem verir gibi yaptı sadece.

Ne diyordu Fikret?

Bir devr-i şe’âmet: Yine çiğnendi yeminler;

çiğnendi, yazık, milletin ümmîd-i bülendi.

Kânun diye, topraklara sürtüldü cebinler;

kânun diye, kânun diye, kânun tepelendi...

Bîhûde figanlar yine, bihûde enînler!

Tevfik Fikret ( 1867 - 1915 )

Rübâb-ı Şikeste ve Diğer Eserleri, S. 38-40

 

Peki, ya şimdi? Yeminler çiğnenmedi mi? Çağdaşlama umutlarımız / ümmîd-i bülendiz ? Cebinler? Evet, alnımız yere eğik değil miyiz, korkak ve cesaretsiz değil miyiz? Evet, Anayasal haklarımız hakkında gıkımızı çıkartabiliyor muyuz? Tabii ki hukuk da tepelenir, eğitim de, her şey de...

Yanlış anlaşılmasın Tevfik Fikret’ten alıntı yaptım yapmasına ama ben onun kadar karamsar değilim. İnlemenin, ağlamanın, figanların, yakınmaların boşuna olduğunu söyleyecek değilim. Bu yüce milletin ümid-i bülendinin öyle kolay kolay yıkılacağını da sanmıyorum. Yeter ki azıcık bilinçli olalım. Kutsallarımızı istismar edenlere, onurumuzla alay edenlere, bizi sömürme çabası içinde olanlara, bizi içten yıkmak isteyenlere vb. hiç olmazsa yüz vermeyelim.

Hocam ne yapıyorsun? Bütün açık uçları siz mi dolduracaksınız. Hayır, olur mu öyle. Diğer açık uçları siz doldurun tabii. Örneğin benim mektup yazdığım veya benim yaştakilerin mektup yazdığı köylerdeki kültür durumu nasıl? Oğlum Fuat’a sordum. “O anlattıklarınızdan eser yok şimd.” dedi. Üzüldüm tabii bilmem siz ne dersiniz? Kültür olmazsa?

Atatürk diyor ki: “Türkiye Cumhuriyetinin temeli kültürdür.” Bu sözü burada ayrıca izaha lüzum görmüyorum. Çünkü bu, Türkiye Cumhuriyetinin okullarında birçok vesilelerle eser halinde tesbit edilmiştir. Kültür, okumak, anlamak, görebilmek, görebildiğinden mâna çıkarmak, uyanık davranmak, düşünmek, zekâyı terbiye etmektir. 1936 (Afet İnan, Atatürk Hakkında H.B., S. 261-62)

Yine kısa yazamadım. Kendimi henüz toparlayamadım; aklıma geldiği gibi yazıyorum işte. Ne demiş biri “Uzun sözü kısa dinleyin.” Ben deniz de “Uzun yazıyı -araya başka bir şey sokmadan- taksit taksit okuyunuz.” diyorum.

Sabahattin GENCAL,

Çekmeköy – İstanbul, 07. 03. 2024